Ünite 2: İş Hayatına Giriş
Emir Kipi (The Imperative Mood)
The imperative mood is used to express commands. In Turkish, the imperative is indicated via a suffix and is used with both the 2nd and 3rd persons, unlike in English, which has no imperative form for 3rd person. There are different forms/suffixes of the imperative depending on the formality of the relationship and the level of politeness.
Imperative Mood
Person | Pronoun | Verb Stem + Imperative Suffix | Example |
---|---|---|---|
2nd Person Sg | Sen | verb stem + Ø | gel |
3rd Person Sg | O | verb stem + sIn | gelsin |
2nd Person Pl | Siz | verb stem + (y)in/ (y)inIz | gelin/ geliniz |
3rd Person Pl | Onlar | verb stem + sIn(lAr) | gelsinler |
Singular and Informal and Imperative Forms
The singular and informal (or familiar) imperative forms are used with the 2nd person singularsenand 3rd person singular o:
Sen : Verb stem + Ø
- Odanı topla, yemek ye! (+)
- Yüksek sesle konuşma, gürültü yapma! (-)
O : Verb stem + sIn
- Odasını toplasın, yemek yesin! (+)
- Yüksek sesle konuşmasın, gürültü yapmasın! (-)
- Doktora gitsin mi? (+,?)
- Okula gitmesin mi? (-,?)
Note that when a 3rd person imperative form is used in a question (positive or negative), the speaker is asking the hearer whether they wish a certain action or situation to happen.
Plural and/or Polite Imperative Forms
The plural or polite imperative forms are used with the 2nd person plural siz and 3rd person plural onlar.
Siz :V stem + (y)In
- Odanızı toplayın, yemek yiyin! (+)
- Yüksek sesle konuşmayın, gürültü yapmayın! (-)
Onlar : V stem + sIn(lAr)
- Odalarını toplasınlar, yemek yesinler! (+)
- Yüksek sesle konuşmasınlar, gürültü yapmasınlar! (-)
- Biraz daha tatlı yesinler mi? (+,?)
- Biraz daha tatlı yemesinler mi? (-,?)
The Extra Polite and Formal Imperative Form—(y)InIz
This type of imperative form is used with the 2nd person plural and/or polite form ‘siz’. This form is typically used for public commands, public notices and signs and occurs frequently in newspapers and on television. However, it can be used in direct conversation if one wishes to be extra polite.
Siz :V stem + (y)InIz
- Odanızı toplayınız, yemek yiyiniz! (+)
- Yüksek sesle konuşmayınız, gürültü yapmayınız! (-)
İstek Kipi (The Optative)
The optative form mainly expresses the speaker’s wish to do something. The 1st person singular optative form -(y)AyIm expresses an action that the speaker suggests to perform and can be translated into English as ‘Let me….’. Similarly, the 1st person plural form –(y)AlIm expresses an action that the speaker suggests to hearers (and/or other people) to perform together. It can be translated into English as ‘Let us…’. When this form is used in questions, it is similar to a ‘shall’ construction.
Formation of the Optative
Person | Pronoun | Verb Stem + Imperative Suffix | Example |
---|---|---|---|
1st Person Sg | Ben | verb stem + (y)Aylm | geleyim |
1st Person Pl</span | Biz | verb stem + (y)AlIm | gelelim |
Ben : V stem + (y)AyIm
- Ben bir dilim pasta daha yiyeyim. (+)
- Ben bir dilim pasta daha yemeyeyim. (-)
- Ben bir dilim pasta daha yiyeyim mi? (+,?)
- Biraz bir dilim pasta daha yemeyeyim mi? (-,?)
Biz : V stem + (y)AlIm
- Biz bir kahve daha içelim. (+)
- Biz bir kahve daha içmeyelim. (-)
- Biz bir kahve daha içelim mi? (+,?)
- Biz bir kahve daha içmeyelim mi? (-,?)
The optative and imperative form may be used with the interjection hadi/ haydi “come on” at the beginning of the sentence:
- Hadi çabuk ol! Otobusü kaçırmayalım! Come on, hurry! Let’s not miss the bus!
- Hadi sinemaya gidelim! Come on, let’s go to the movies!
Note that there is yet another set of forms of the imperative, namely the 2nd person persuasive imperative forms –sAnA and –sAnIzA, which are composite forms containing the conditional suffix, 2nd person markers, and the interjection –A. These imperative forms are mainly used to express suggestions rather than orders:
• Kalsanıza. “Why don’t you stay?”
Compare this with
• Kalın. “Stay”
We will focus on these forms in a later chapter.
Aktivite A: Alıstırma II. Bağlam inceleme
Aşağidaki diyalogları inceleyin. Bu diyaloglar kimler arasında ve nerede geçiyor olabilir? Kişilerin yakınlık/resmiyet derecesi nedir?
Ӧrnek:
A: Dersten ӧnce kantine uğrayıp çay alalım mı?
B: Olur, ama acele et, derse yine geç kalmayalım.İki yakın arkadaş; Kampüste
Diyalog 1
A: Yarın sizi arayayım mı?
B: Hayır, yarın musait değilim, ama çarşamba lütfen arayınız.
Diyalog 2
A: Hocam, çocuklar sınıfa girsinler mi?
B: Tabii, herşey hazır, girsinler.
Diyalog 3
A: Alo, Ayşe. Biz biraz gecikeceğiz. Çocuklar uyusun öyle çıkacağız.
B: Tamam, acele etmeyin. Bekliyoruz.
Aktivite B: Alıştırma III. Boşluk doldurma
Aşağıdaki boşlukları emir veya istek kiplerinin doğru formlarıyla doldurun.
Aktivite C: Alıştırma IV. Bağlam inceleme
Aşağidaki diyalogları inceleyin. Bu senaryolara ve resmiyet derecelerine göre bu kişiler birbirlerine ne der?
- İki arkadaş kampüste, saat öğlen 12.00.
- Arkadaşlarınızla beraber piknik yapıyorsunuz, hava birden soğudu ve karardı. Eve dönmek istiyorsunuz, arkadaşlarınıza ne dersiniz?
- Saat geceyarısı. Yatmak istiyorsunuz. Komşunuz gürültü yapıyor. Komşunuza ne dersiniz?
- Akşam yemeğine misafir gelecek. Eşinize hatırlatıyorsunuz, unutmamasını, geç kalmasını istiyorsunuz.
- Ӧğretmensiniz, sınıfa giriyorsunuz, ӧgrenciler ayağa kalkıyor. Öğrencilerinize ne dersiniz?
- Arkadaşınızı ziyaret ediyorsunuz. Arkadaşınız yemek yapmakla uğraşıyor. Arkadaşınıza yardım teklifi edin.
Aktivite Ç: Rol Yapma, Canlandırma
- Siz başarılı bir girişimcisiniz ve eski okulunuzu ziyaret edip gençlere hayatta başarılı olmaları için gençlerin neler yapmaları gerektiğini anlatıyorsunuz. Genç öğrencilere en az 5 tavsiyede/öneride bulunun. Öneri/Tavsiyelerinizde emir kipini kullanın.
Ӧrnek: Mutlaka staj yapın.
- Siz lisede/üniversitede ӧğrencisiniz ve eski bir mezun olan başarılı bir girişimci okulunuzu ziyaret ediyor. Siz de gelecekte başarılı bir girişimci olmayı hayal ettiğiniz için kendisine sorular yӧneltiyorsunuz. Okulunuzu ziyarete gelen girişimiciye en az 5 adet soru sorun. Sorularınızda istek kipini kullanın.
Ӧrnek: Staj yapayım mı?